Człowiek
pozbawiony daru wiedzy po grzechu
Adama
Po
upadku pierwszych rodziców człowiek nie tylko cierpi i umiera, nie tylko poddaje się wewnętrznej
egoistycznej presji pożądań, by niszczyć jedność z Bogiem, drugim
człowiekiem, z samym sobą i ze światem, lecz ponadto trwa w różnych formach
niewiedzy. Zastanówmy się nad tym ostatnim problemem.
I. Grzech Adama dotknął
także sferę poznawczą człowieka
Co Katechizm
mówi na temat ludzkiej natury i posiadanych przez nią po grzechu
pierworodnym uzdolnień?
— Trudności w
przyznaniu się do niewiedzy przez człowieka
Uznanie daru wiedzy w Adamie i
Ewie może napotykać na wiele "ambicjonalnych "trudności u
współczesnego człowieka. Rozumuje on bowiem następująco: czy rzeczywiście
pierwsi rodzice byli przed popełnieniem grzechu mądrzejsi od dzisiejszego
człowieka, który często zadziwia wspaniałymi osiągnięciami techniki? Na
pierwszy rzut oka nie widać żadnego związku między grzesznym czynem
pierwszych rodziców a sferą poznawczą dzisiejszego człowieka, który wydaje
się stale powiększać swoją wiedzę.
— Pozorna
niezależność poznania ludzkiego od sfery moralnej
Sfera poznawcza wydaje
się być całkowicie niezależną od ludzkiego moralnego lub niemoralnego
postępowania. Inaczej mówiąc wydaje się, że człowiek żyjący w grzechu
potrafi poznawać tak samo dobrze, jak ktoś, kto stale żyje w stanie łaski
uświęcającej.
— Natura ludzka
została osłabiona w swoich władzach i poddana niewiedzy
Rozumiejąc te
trudności Kościół
mimo wszystko uczy, że po grzechu
Adama człowiek nie tylko skłonny jest do zła, nie tylko cierpi i umiera, ale
ponadto trwa w różnych formach niewiedzy: "Na skutek grzechu pierworodnego natura
ludzka została osłabiona w swoich władzach, poddana niewiedzy..." (KKK
418).
Ta niewiedza ujawnia
się głównie w dziedzinie poznania Boga, drugiego człowieka, samego siebie,
dobra i zła moralnego, a
nawet – świata materialnego. Przeanalizujmy dokładniej różne formy błędów,
które ujawniają się w wymienionych dziedzinach.
II. Błędy w dziedzinie
religijnej
Jaki fałszywy
obraz Boga wytworzyli w sobie pierwsi rodzice?
— Błędne
wyobrażenia o Bogu u Adama i Ewy
Podatność na różnego
rodzaju pomyłki ujawnia się wyraźnie
w sferze religijnej.
Pierwsi rodzice zastąpili poznanie Boga prawdziwego
wyobrażeniem, jakie powstało w ich umyśle. Stracili ufność do Boga, gdyż w
ich umysłach zaczął istnieć nieprawdziwy Pan. Znikło uprzednie dziecięce i ufne odnoszenie
się do Boga, dobrego i życzliwego Ojca.
Wymyślili sobie złego,
nieżyczliwego, zazdrosnego Pana, do którego bali się wrócić po swoim
grzechu. Nie do żalu, lecz do ukrywania się przed Bogiem skłonił Adama i Ewę
strach. Zaczęli uciekać od wymyślonego Boga i ukrywać się przed Nim.
Zamiast dziecięcego zaufania i miłości pojawił się w nich lęk i chęć skrycia
się przed Stwórcą. Symbolicznie zostało to ukazane jako ukrywanie się pośród
drzew, w krzakach przed obliczem Pana (por. Rdz 3,8). Pierwsi rodzice boją
się "Boga (Rdz 3, 9-10.), utworzyli sobie fałszywy Jego obraz, widząc w Nim
Boga zazdrosnego o swoje przywileje (Rdz 3, 5.)." (KKK 399)
Lęk przed Bogiem
skłonił pierwszych rodziców do usprawiedliwiania siebie i obwiniania innych.
I tak Adam oskarżał Ewę, a ona całą winę za swoją dobrowolną grzeszną decyzję
zrzuciła na węża (por. Rdz 3,12-13). Wszystko to stało się dlatego, że
zatarło się w nich jasne poznanie dobrego, kochającego Boga, do którego
zawsze można powrócić przez szczery żal.
Jakie zachowania
pojawiają się w człowieku, kiedy powstaje w nim fałszywy obraz Boga?
— Ucieczka
od Boga lub lekceważenie Go
I dzisiaj człowiek
często tworzy sobie swojego Boga, którego w rzeczywistości nie ma. Jeśli
uformował w sobie obraz Boga okrutnego, mściwego, małostkowego, niezdolnego
do przebaczenia i miłosierdzia, ucieka od niego, ukrywa się przed Nim i
usprawiedliwia z obawy przed karą.
Ale bywa też i tak, że w
umyśle ludzkim kształtuje się wyobrażenie Boga słabego, niezdolnego do
wymierzenia sprawiedliwości, do bronienia krzywdzonych. Wtedy człowiek
ignoruje takiego boga, lekceważy go, nie liczy się z prawem moralnym. Uważa,
że wszystko ujdzie mu bezkarnie, ponieważ nie wierzy w możliwość wiecznego
potępienia.
Dlaczego
istnienie wielu religii wskazuje na słabość ludzkiego poznania?
— Powstawanie
licznych religii
Wielość religii
dowodzi naturalnej słabości człowieka w dziedzinie poznania Boga. Powstawały
i wciąż pojawiają się nowe religie, będące wynikiem błędnego ludzkiego
poznania, ludzkiej wyobraźni. Skażony grzechem Adama człowiek z łatwością tworzy sobie fałszywych
bogów, którym się kłania. Staje się twórcą różnych religii, w których nie ma
znajomości Boga prawdziwego.
Na jaki rodzaj niewiedzy skazuje się człowiek wstępujący do sekt?
— Zwracanie się w
stronę sekt i fałszywych religii
Porzucanie
chrześcijaństwa, przechodzenie do sekt, podążanie za religiami Wschodu
świadczy, jak łatwo człowiek po grzechu Adama może się mylić w swoim poznaniu. Zwraca na to
uwagę Katechizm, kiedy mówi o "tajemnicy bezbożności"
"pod postacią oszukańczej religii, dającej ludziom pozorne rozwiązanie
ich problemów za cenę odstępstwa od prawdy." (KKK 675).
Często szuka się w
sektach, w różnych medytacjach, w kontakcie z rzekomymi energiami
rozwiązania swoich problemów osobistych i zaspokojenia szlachetnych pragnień
serca, które powinny pobudzić do szukania jedynego Boga prawdziwego. Człowiek po upadku
Adama często
ulega iluzjom, poddaje się próżnym marzeniom, spodziewa się różnymi
sposobami osiągnąć szczęście i wielkość, ale bez Boga prawdziwego.
— Podążanie za fałszywymi
mesjaszami
Skażony przez grzech
pierwszych rodziców człowiek z łatwością odchodzi od jedynego
Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, aby podążać za pseudomesjaszami
religijnymi, politycznymi, społecznymi, którzy mamią go swoimi
obietnicami. W rozwiązaniach ekonomicznych, strukturalnych, społecznych, w
różnych towarzystwach ubezpieczeniowych usiłuje znaleźć to, co może mu
zapewnić jedynie Zbawiciel, Jezus Chrystus.
W jakim znaczeniu ateizm stanowi trwanie w niewiedzy?
— Odrzucanie
istnienia Boga
Inna forma niewiedzy –
oprócz tworzenia sobie fałszywych obrazów Boga i religii — ujawnia się w
całkowitym odrzuceniu Jego istnienia. Chociaż umysł ludzki z rzeczy stworzonych może poznać
Boga prawdziwego (por. Rz 1,20), to jednak często do tego nie dochodzi.
Pomimo tej zdolności ludzkiego rozumu szerzy się w świecie ateizm, będąc
trwaniem w straszliwej niewiedzy o Kimś, komu zawdzięczamy absolutnie
wszystko.
— Różne formy
bałwochwalstwa
Oprócz skłonności do
podążania za fałszywymi religiami po grzechu Adama w człowieku tkwi też
tendencja do oddawania czci takim bożkom jak: pieniądz, przyjemność,
doznania seksualne, nieograniczona swoboda, jedzenie i picie, władza,
popularność, sukces, znaczenie, nieograniczona wolność osobista itp.
Wielką niewiedzą jest
też zabobonność, uleganie przesądom, wiara we wróżby, pechowe lub szczęśliwe
liczby itp.
III. Zła znajomość drugiego
człowieka
Dlaczego
często nie znamy dobrze innych ludzi?
— Nieznajomość
człowieka z przyczyn czysto naturalnych
Bardzo brzemienne w
skutkach błędy ludzkiego poznania ujawniają się w sferze poznawania drugiego
człowieka. Słabość ta polega na tym, że w wielu wypadkach zamiast dobrej
znajomości wnętrza drugiej osoby, jej potrzeb, odczuć, sfer wrażliwości
nosimy w swoim umyśle jej błędne wyobrażenie. Zdarza się to nazbyt często
nawet pomiędzy ludźmi żyjącymi ze sobą przez wiele lat, np. w
małżeństwach i rodzinach.
Posiadanie fałszywego obrazu drugiego człowieka
uniemożliwia poprawny kontakt z nim, tak jak fałszywy obraz Boga
zaburza nasze odniesienie do Niego.
Brak dobrej znajomości drugiego
człowieka wynika w dużej mierze z naturalnej niezdolności do bezpośredniego
poznania jego wnętrza. Nie mamy wglądu w czyjeś myśli, odczucia czy decyzje.
Częściowo jednak możemy poznać kogoś, dzięki temu, co mówi i czyni.
— Zawiniona
nieznajomość drugiego człowieka
Nieznajomość drugiej osoby
wynika nie tylko z naturalnych ograniczeń poznawczych, lecz często bywa
rezultatem naszego egoizmu i grzeszności. W wielu wypadkach nie poznajemy
dobrze bliźnich, bo nas to nie interesuje, bo egoistycznie koncentrujemy się
na sobie, nie słuchamy uważnie nikogo, sugerujemy się stronniczymi opiniami
innych, obmowami, oszczerstwami, powierzchowną krytyką itp. Ta słabość
ludzka jest następstwem grzechu Adama, której człowiek często zupełnie
dobrowolnie się poddaje.
IV. Zła znajomość samego siebie
Jakie
formy przyjmuje błędne poznanie siebie?
— Niepełne
lub błędne poznanie tkwiącego w nas dobra i zła
Wielka niewiedza ludzka ujawnia
się często w braku dobrej znajomości siebie lub w mylnych wyobrażeniach o
sobie.
Istnieje słuszne
powiedzenie: "Nikt nie jest dobrym sędzią w swoich sprawach". Zdanie to
wyraża prawdę, że obiektywne poznanie i prawidłowa ocena samego siebie,
swoich czynów jest dla nas bardzo trudna. Wiąże się to z naszą
niedoskonałością poznawczą polegającą na tym, że w ocenie siebie ulegamy
emocjom, swoim pragnieniom i zazwyczaj ulegamy tendencji do
usprawiedliwienia naszego postępowania.
Niewłaściwie widzimy też często
nasze uzdolnienia: albo doszukujemy się ich zbyt wiele, albo za mało.
Podobnie bywa z wadami: albo ich nie dostrzegamy, albo widzimy w sobie tylko
zło.
— Błędne odrzucanie
istnienia duszy
Chociaż w każdym człowieku jest
stworzona przez Trójcę Świętą nieśmiertelna dusza, to jednak wielu
ludzi nie wie nic o posiadaniu tego duchowego elementu, który tworzy ich
samych i zapewnia im wieczne istnienie z pełną świadomością także po śmierci.
Ta niewiedza wiąże się z
trudnością poznawania przez nas bytów duchowych. Ponieważ nie widać ich
oczyma i nie można ich wyczuć dotykiem, dlatego człowiek wbrew prawdzie
zaprzecza ich istnieniu i popada w bardzo groźny błąd. Niebezpieczeństwo
tego błędu jest wielkie, bo człowiek nie dostrzega w sobie tego elementu,
który nie umiera po śmierci, a który powinien formować przez całe życie,
rozwijać w nim miłość, aby osiągnąć zbawienie i uniknąć wiecznego
potępienia.
V. Niedoskonałość poznania w
dziedzinie moralnej
Jakim błędom
ulega nieraz człowiek w sferze moralnej?
— Pomyłki w poznawaniu
dobra i zła
Nie tylko swoje postępowanie
człowiek nieraz poznaje i ocenia błędnie. Nierzadko popełnia on pomyłki w
ogólnym poznawaniu dobra i zła. Zdarza się, że ktoś dobro nazywa złem, a zło
– dobrem.
Następuje to wtedy, kiedy
czyniący zło człowiek ciągle usprawiedliwia swoje niemoralne czyny i dowodzi
sobie i otoczeniu, że inni ludzie są gorsi od niego. Taki sposób
postępowania przytępia wrażliwość sumienia i jego prawidłowe oceny, a jeśli
nie zostanie przerwany, może doprowadzić do uważania dobra za zło, a zła za
dobro. Popadnięcie w taki stan utrudnia lub całkowicie uniemożliwia zmianę
życia.
Dlaczego
szukanie szczęścia w grzechu stanowi tragiczną pomyłkę?
— Złudne szukanie szczęścia
w grzechu
Jedną z najczęstszych
pomyłek, jakiej ulega człowiek żyjący w świecie skażonym grzechem
Adama, jest szukanie szczęścia w grzechu. Zaciemniony umysł ludzki ulega
fałszywemu przekonaniu, że wielkie korzyści i radość można osiągnąć
tylko wtedy, kiedy człowiek wyzwoli się z niewoli Bożego prawa moralnego i
zdobędzie przez to pełną wolność.
Tymczasem grzech zawsze
przynosi rozczarowanie. Nigdy nie prowadzi do trwałego szczęścia. Rozbudza
wyrzuty sumienia, poczucie małości i grzeszności. Złudne dążenia wywołują
cierpienie. Zwodnicze szukanie szczęścia, radości, wielkości, pokoju,
stabilizacji poza Bogiem zawsze ostatecznie prowadzi do przykrego
rozczarowania.
Wskutek swoich pomyłek człowiek
często przeżywa to, czego doświadczyli pierwsi rodzice po grzechu. Księga
Rodzaju mówi, że zamiast spodziewanej wielkości, równości z Bogiem,
dostrzegli oni swoją nagość i ukryli się w krzakach. Grzech przyniósł im
poczucie małości, upokorzenia i niepokój wewnętrzny (por. Rdz
3,6-8). Zamiast spodziewanego szczęścia czekało ich pełne trudu i cierpienia
życie poza rajem. Pismo Święte obrazowo opisuje zmienioną sytuację, w jakiej
znaleźli się pierwsi rodzice po swoim buncie przeciwko Bożemu porządkowi.
Kontrastuje ona z harmonią i pięknem tego wszystkiego, co zawiera się w
symbolice raju.
VI. Grzech hamujący intelektualny rozwój
ludzkości
Pozbawiony przez upadek
pierwszych rodziców daru wiedzy człowiek nie tylko zdany jest na zawodność
swojego naturalnego poznania, ale w wielu wypadkach dodatkowo niszczy je
swoim grzesznym postępowaniem. Zastanowimy się obecnie nad tym zagadnieniem.
Na czym
polega naturalna niedoskonałość poznania zmysłowego?
— Błędy w naturalnym
poznaniu ludzkim
Czysto naturalne poznanie bytów
materialnych przez człowieka nie jest absolutne i wolne od błędów. Za dowód
może posłużyć fakt, iż przez całe wieki uważano, że słońce wędruje po
nieboskłonie i że ziemia jest płaska. Uzasadnieniem wydawało się to, że
przecież "widać to wyraźnie". A jednak tak nie jest. Chociaż poznanie
zmysłowe jest pożyteczne — umożliwia bowiem życie na ziemi — to jednak
wprowadza nas w błąd. Wiąże się to z niedoskonałością ludzkich zmysłów.
Kiedy naturalna słabość łączy
się dodatkowo z niemoralnym postępowaniem, odbija się to jeszcze bardziej
ujemnie na wiedzy ludzkiej, na postępie ludzkim. Zastanowimy się obecnie nad
tym problemem.
Dlaczego grzech
Adama i grzechy osobiste ludzi hamują postęp w dziedzinie ludzkiej myśli?
— Niszczenie
dorobku intelektualnego
Nie tyle naturalna słabość
ludzkiego poznania, ile złość, nienawiść, egoizm, zazdrość, pycha człowieka
osłabia postęp intelektualny ludzkości. I tak np. w czasie wojen często
zabijani są naukowcy, intelektualiści, w których dostrzega się największe
zagrożenie, pali się biblioteki wraz z częścią dotychczasowego dorobku
umysłowego ludzkości.
Dlaczego
lenistwo nie sprzyja rozwojowi intelektualnemu?
— Lenistwo
utrudniające dochodzenie do wiedzy
Trudno sobie nawet wyobrazić,
na ile rozwój intelektualny ludzkości zahamowany jest przez lenistwo,
marnowanie talentów przez miliardy ludzi, którzy żyli lub żyją na świecie po
to tylko, by oddawać się rozrywkom i przyjemnościom. Aby coś poznać, trzeba
wysiłku, pracy, stałości, studiowania. Często przeszkadza w tym lenistwo.
Jaki
ujemny wpływ na poziom wiedzy ma niesprawiedliwość społeczna?
—
Niesprawiedliwość uniemożliwiająca rozwój wielu ludziom
Istniejąca na świecie
niesprawiedliwość, brak dostępu biednych choć utalentowanych ludzi do szkół,
uniwersytetów, laboratoriów badawczych, nędza zmuszająca wyłącznie do pracy
dla zaspokojenia głodu powoduje, że ludzie ci nie potrafią służyć
swoimi talentami światu. Z tego powodu postęp intelektualny jest bardzo
mocno hamowany.
Jaki
wpływ na ludzkie poznanie ma pycha?
— Pycha
utrudniająca zdobycie gruntownej wiedzy
Duże szkody także w dziedzinie
poznawczej wywołuje pycha. Z jej powodu człowiek nie daje innym nawet w dziedzinie intelektualnej tyle, ile mógłby
dać, gdyż często zadowala się pozorną, zamiast rzetelną wiedzą, szuka
bardziej kariery i uznania ludzkiego niż głębokiej wiedzy. Próżny
człowiek woli popisywać się przed ludźmi swoją pozorną erudycją niż ubogacać
ich swoją autentyczną wiedzą, zdobytą przez wytrwałą pracę. Zadowala się
podziwem, jaki wzbudza swoją pozorną wiedzą, bo osiąga bez wysiłku swój
upragniony cel: rozgłos, sławę, popularność. Świadczą o tym liczne plagiaty,
rozprawy naukowe pisane na zamówienie po to tylko, by zdobyć tytuł naukowy,
dobrą posadę, ludzkie uznanie.
— Narażanie się na błędy
przez pewność siebie
Również brak krytycyzmu,
pewność siebie naraża na liczne pomyłki w dziedzinie poznania, gdyż człowiek swoje błędne
poglądy bierze za obiektywną prawdę.
— Niechęć do cudzych
osiągnięć
Hamuje dochodzenie do
wiedzy także postawa niechęci niektórych ludzi do prawdy odkrytej przez
bliźnich. Nie chcą oni swoją pracą uzupełniać ich wysiłku, gdyż dla nich
liczy się tylko to, co sami odkryją, wymyślą, przebadają itp. Tracą przez to czas na
odkrywanie tego, co dawno już zostało odkryte przez innych.
