Grzech
pierworodny: Zło
grzechu Adama
Za namową
węża-szatana pierwsi rodzice zeszli z wyznaczonej im przez Boga drogi dobra,
co obrazowo przedstawia zerwanie owoców z „drzewa poznania dobra i zła”
(por. Rdz 3,6-7). Nieposłuszeństwo prarodziców było zaprzeczeniem miłości,
wyraziło ich brak zaufania Bogu, niedowierzanie Jego życzliwości i przychylności,
ujawniło też ich pychę. Ponieważ pogardzili Bogiem i Jego wskazaniami,
musieli opuścić ogród-raj. Rozważmy, jakie prawdy wiary zawierają się w
tym obrazowym i symbolicznym opisie.
I.
Grzech
Adama faktem historycznym
Dlaczego grzechu Adama i
Ewy nie można uważać za legendę?
Nauka o
grzechu Adama nie może być traktowana jako legenda. Obrazowy język biblijny
przedstawia wydarzenie historyczne, które miało miejsce na początku ludzkiej
historii. "Opis
upadku (Rdz 3) używa języka obrazowego, ale stwierdza wydarzenie pierwotne,
fakt, który miał miejsce na początku
historii człowieka (Por. Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, 13.). Objawienie daje nam pewność
wiary, że cała historia ludzka jest naznaczona pierworodną winą, w sposób
wolny zaciągniętą przez naszych pierwszych rodziców [Por. Sobór
Trydencki: DS 1513; Pius XII, enc. Humani generis: DS 3897; Paweł VI, Przemówienie
(11 lipca 1966).]." (KKK 390)
Pierwsi rodzice źle posłużyli się swoją
wolnością: odeszli od Boga, zbuntowali się przeciwko Niemu, poszli za radami
udzielonymi im przez szatana. Popełnili grzech nieposłuszeństwa i pychy, nazywany w teologii
grzechem Adama, grzechem
prarodziców lub grzechem pierworodnym. Zastanowimy się najpierw nad naturą
tego grzechu, a potem nad jego następstwami, które dotknęły ich samych i całą
ludzkość.
II. Grzeszne
nieposłuszeństwo pierwszych rodziców
Na czym polegał grzech pierwszych rodziców?
Rdz
3,1-7
— Nieposłuszeństwo
naruszające Boży porządek
Grzech Adama i Ewy był nieposłuszeństwem,
świadomym naruszeniem przez nich porządku ustalonego przez Bożą miłość
i mądrość dla ich dobra i dla dobra całej ludzkości. Dzięki temu porządkowi
życie na ziemi mogło być rajem nie tylko dla nich, lecz i dla wszystkich
pokoleń. Raj został jednak zamieniony przez pierwszych rodziców w miejsce, w
którym będzie żył grzeszący i cierpiący człowiek.
—
Nieposłuszeństwo
lekceważące Boże przykazania
Jakie przykazanie
naruszyli piersi rodzice?
Pierwsi rodzice nie posłuchali
Boga, przekroczyli Jego przykazanie. "Człowiek
– kuszony przez diabła – pozwolił, by zamarło w jego sercu zaufanie do
Stwórcy (Por. Rdz 3,1-11.),
i nadużywając swojej wolności, okazał
nieposłuszeństwo przykazaniu Bożemu. Na tym polegał pierwszy grzech człowieka
(Por. Rz 5,
19.)." (KKK 397)
Nie można dokładnie określić, przeciwko
jakiemu konkretnemu nakazowi Bożemu zbuntowali się pierwsi rodzice. Księga
Rodzaju mówi symbolicznie o zerwaniu i spożyciu owocu z "drzewa
poznania dobra i zła" (por. Rdz 3). Trudno przypuszczać, że tak wielkie
i brzemienne w skutki zło – jakim był grzech pierwszych rodziców – polegało
na zerwaniu owocu z jakiegoś konkretnego drzewa owocowego, najczęściej przedstawianego na
obrazach zupełnie bezpodstawnie jako jabłoń.
Pierwsi rodzice dokonali w pełni świadomego i wolnego grzesznego
wyboru, nie postąpili tak, jak chciał Bóg. Bez względu na to,
jakie konkretne przykazanie Boże przekroczyli, ich grzech ujawnił nie tylko
ich nieposłuszeństwo,
ale również pychę, brak miłości i zaufania do Stwórcy, którego zlekceważyli.
—
Nieposłuszeństwo
ujawniające zanik miłości
Dlaczego grzech pierwszych rodziców i każdy nasz grzech
stanowi zaprzeczenie miłości?
Zły czyn pierwszych
rodziców, którego natury dokładnie nie znamy, ujawnił zanik ich miłości do
dobrego Ojca. Kto bowiem kocha, ten kieruje się wolą i życzeniami
osoby kochanej. Nieliczenie się ze zdaniem i radami drugiego zawsze wyraża
lekceważenie i brak miłości. Takie lekceważenie okazali Bogu pierwsi
rodzice, którzy nie dostosowali się do Jego woli.
Coś podobnego dzieje się
i z nami, kiedy grzeszymy. Każdy grzech jest nieposłuszeństwem Bogu, który
wyraża swoją wolę w przykazaniach. (Por. KKK 397) Takie grzeszne nieposłuszeństwo stanowi wyraz lekceważenia i pogardy wobec Boga i
Jego pouczeń.
—
Nieposłuszeństwo
wyrażające nieufność i lekceważenie
W jakim sensie grzech pierwszych rodziców i każdy nasz
grzech ujawnia brak zaufania Bogu?
W nieposłuszeństwie Adama i Ewy zawierała się nieufność
wobec Boga. Przekraczając Boże nakazy człowiek wyraził
brak wiary w miłość Pana, zwątpił w to, czy Bóg faktycznie chce jego szczęścia.
Odrzucającemu Boże wskazania człowiekowi wydawało się, że szybko dojdzie
do szczęścia i wielkości, której Bóg mu zazdrości. Nie ufając Stwórcy i Ojcu, człowiek zapragnął osiągnąć
swój cel – swoją wielkość i szczęście – bez Boga i poza Nim. Za namową
szatana nadużył swojej wolności i przeciwstawił się Bożej mądrości.
(Por. KKK 415).
Każdy nasz grzech, podobnie jak grzech Adama, stanowi wyraz
braku zaufania Bogu. Jest on, jak poucza Katechizm,
"nieposłuszeństwem wobec Boga i
brakiem zaufania do Jego dobroci." (KKK 397). Przez
grzeszny czyn człowiek daje do zrozumienia Bogu, że nie ufa Jego życzliwości,
że nie wierzy w to, iż dał nam swoje przykazania z miłości do nas, dla
naszego dobra.
—
Nieposłuszeństwo ujawniające
pychę
Dlaczego grzech pierwszych rodziców i każdy nasz grzech
ujawnia pychę?
Nieposłuszeństwo
pierwszych rodziców ujawniło nie tylko brak miłości, ich nieufność wobec
Boga, niedowierzanie Mu, lecz także – ich pychę.
Bóg stworzył człowieka
nie tylko do szczęścia, ale i do wielkości, do przebóstwienia. "Stworzony w stanie świętości, człowiek był
przeznaczony do pełnego "przebóstwienia" przez Boga w chwale."
(KKK 398)
Pełne podobieństwo do Boga,
czyli przebóstwienie, można osiągnąć
jedynie dzięki łasce uświęcającej. która daje nam udział w Jego życiu i
świętości. Uniesiony pragnieniem zdobycia wielkości takiej, jaką
posiada tylko Bóg, człowiek zapragnął stać się równym Mu, ale bez
Jego pomocy, o własnych siłach. "Zwiedziony przez diabła, chciał "być jak Bóg"
(Por. Rdz 3,5.), ale "bez Boga i ponad Bogiem, a nie według Boga"
[Św. Maksym Wyznawca, Ambiguorum liber: PG 91, 1156 C.); (KKK 398).
Pierwsi rodzice zapragnęli
według własnych planów stać się wielkimi. Według własnej miary i woli
chcieli się stać jak
Bóg. W tym ujawniła się ich pycha. Swoim nieposłuszeństwem wyrazili
przekonanie, że lepiej od Stwórcy wiedzą, co jest dla nich korzystne lub
niekorzystne, co prowadzi do szczęścia, a co od niego oddala; co naprawdę
jest dobre, a co – złe.
Grzech Adama ukazał coś
więcej, niż samo tylko pragnienie osiągnięcia o własnych siłach boskiej
wielkości: ujawnił wzgardzenie Bogiem, odepchnięcie Go przez człowieka. Idąc za namową szatana, szukając swojej
wielkości, człowiek zlekceważył Boga i rady Jego mądrej miłości. Popełniając grzech,
"człowiek
przedłożył siebie nad Boga, a przez to wzgardził Bogiem; wybrał siebie
samego przeciw Bogu, przeciw wymaganiom swego stanu jako stworzenia, a zarazem
przeciw swemu dobru." (KKK 398)
Przynajmniej pośrednio
pycha ujawnia się
w każdym grzechu osobistym człowieka. Grzesząc świadomie i dobrowolnie stawia
on siebie ponad Bożymi przykazaniami, ponad Bożą mądrością i miłością, która
nam je dała.
— Grzech
Adama wyjątkowo wielką winą
Dlaczego grzech pierwszych rodziców był bardzo wielki?
Popełniony przez Adama i Ewę grzech był bardzo
ciężki. Pierwsi rodzice znali bowiem dobrze Boże pouczenia, wiedzieli, jak
mają postępować. Z tego powodu mogli się przeciwstawić pokusie szatana i jego kłamliwemu
zwodzeniu. Ta dobra znajomość należnego postępowania oraz
umocnienie przez łaskę spowodowały, że wina pierwszych rodziców była
bardzo wielka.
Ich grzech był bardzo ciężki także z powodu pełnej wolności działania.
Przed upadkiem bowiem, dzięki darowi harmonii wewnętrznej, pierwsi rodzice nie
odczuwali żadnych pożądliwości, czyli nic w ich wnętrzu nie pobudzało ich
do grzechu. Z powodu wielkiej winy następstwa ich grzechu były bardzo poważne.
Zniszczyli oni swoją jedność z Bogiem i pozbawili się darów
pozaprzyrodzonych, krzywdząc tym samym i siebie, i całą ludzkość.
III.
Skrzywdzenie siebie i całej ludzkości przez pierwszych rodziców
Dlaczego przez swój grzech pierwsi rodzice
zerwali przyjaźń z Bogiem?
Rdz 3,1-7
—
Zniszczenie
daru przyjaźni i jedności z Bogiem
Przez swój grzech Adam i
Ewa skrzywdzili samych siebie, gdyż pozbawili się najcenniejszych darów,
jakie otrzymali od Stwórcy. Przede wszystkim zniszczyli swoją jedność i przyjaźń z
Bogiem.
Trudno mówić o przyjaźni tam, gdzie nie ma
zaufania i miłości. Fundamentem przyjaźni jest zawierzenie i miłowanie
drugiego. Przez swój grzech pierwsi rodzice zerwali przyjaźń z Bogiem, dali
Mu bowiem do zrozumienia, że nie mają do Niego zaufania. Ta nieufność,
lekceważenie, jakie okazali Stwórcy, brak miłości, pycha spowodowały
zniszczenie w sercach pierwszych ludzi łaski uświęcającej, która była
fundamentem nadprzyrodzonej ich jedności i przyjaźni z Bogiem.
Nie tylko grzech pierwszych rodziców zniszczył przyjaźń z
Bogiem. Tę przyjaźń narusza lub całkowicie niszczy każdy grzech osobisty człowieka.
Dzieje się tak z powodu braku miłości i ufności, z powodu nieposłuszeństwa
i pychy, jaka ujawnia się w grzesznym czynie.
Jakie
dary pozanaturalne zniszczył grzech prarodziców?
— Pozbawienie siebie
darów pozanaturalnych
Tracąc świętość i sprawiedliwość pierwotną,
pierwsi rodzice nie tylko oddalili się od Boga i zerwali z Nim przyjaźń, lecz
ponadto jeszcze pozbawili siebie wszystkich darów pozaprzyrodzonych. Utracili
dar nieśmiertelności i wolności od cierpień, stracili dar harmonii i wiedzy.
W
jakim znaczeniu pierwsi rodzice skrzywdzili nie tylko siebie, lecz i całą
ludzkość?
— Zniszczenie darów, które miały być
przekazane ludzkości
Adam i Ewa nie tylko siebie skrzywdzili, lecz i
swoje potomstwo, czyli całą ludzkość, utracili bowiem dary, które mieli
przekazać innym. Stali się podobni do rodziców, którzy swoim pijaństwem, zażywaniem
narkotyków niszczą swoje zdrowie, trwonią majątek, doprowadzają się do
ruiny finansowej, a ponadto skazują swoje potomstwo na różne dolegliwości, choroby i życie w nędzy.
Jaką
prawdę wyraża wygnanie pierwszych rodziców z ogrodu edeńskiego? Rdz
3,1-24
— Świat przestał
być rajem
Nowa sytuacja pierwszych
rodziców i całej ludzkości została przedstawiona w Księdze Rodzaju
jako wygnanie z raju. "Po czym Pan Bóg rzekł: Oto człowiek stał się
taki jak My: zna dobro i zło; niechaj teraz nie wyciągnie przypadkiem ręki,
aby zerwać owoc także z drzewa życia, zjeść go i żyć na wieki. Dlatego
Pan Bóg wydalił go z ogrodu Eden, aby uprawiał tę ziemię, z której został
wzięty. Wygnawszy zaś człowieka, Bóg postawił przed ogrodem Eden cherubów
i połyskujące ostrze miecza, aby strzec drogi do drzewa życia." (Rdz
3,22-24). Tak więc odtąd zarówno pierwsi rodzice jak i cała ludzkość
znajduje się "poza rajem".
Wygnania z raju nie trzeba
rozumieć dosłownie jako opuszczenia jakiegoś miejsca na ziemi. Raj bowiem to
literacki obraz wyjątkowego stanu, w jakim znajdowali się stworzeni przez Boga
ludzie. Ogród-eden – w którym sam Bóg się przechadzał (por. Rdz 3,8) –
przedstawia symbolicznie zjednoczenie Adama i Ewy ze Stwórcą przez łaskę uświęcającą.
Przebywanie w raju symbolizuje również posiadanie przez prarodziców wyjątkowych
darów, nazywanych pozaprzyrodzonymi lub nadprzyrodzonymi: daru nieśmiertelności,
harmonii wewnętrznej, wolności od cierpień oraz daru wiedzy.
Opuszczenie ogrodu-raju to
obrazowe przedstawienie tragicznych następstw grzechu pierwszych rodziców, które
dotknęły ich samych oraz całą ludzkość; oznacza ono utratę wyjątkowych
darów, które mieli przekazać przez swych potomków wszystkim ludziom.
W tej nowej sytuacji znajdą się odtąd wszyscy ludzie. Świat nie będzie już
rajem, lecz zrujnowanym domem dla człowieka skażonego przez grzech,
rozdzieranego egoistycznymi pożądaniami, cierpiącego, ulegającego licznym błędom
i pomyłkom, żyjącego w lęku przed czekającą go śmiercią. Świat po
grzechu Adama przypomina zrujnowane przez lekkomyślnych rodziców mieszkanie, w
którym ich dzieci, zarażone ich chorobami, będą musiały mieszkać.
Co
oznaczają "cheruby i połyskujące ostrze miecza", przed ogrodem edeńskim?
Rdz 3,24
— "Cheruby i połyskujące
ostrze miecza"
"Cheruby i połyskujące
ostrze miecza" umieszczone przed ogrodem edeńskim (por. Rdz 3,24)
symbolizują bezradność człowieka nie mającego ani sił, ani środków, żeby
powrócić do poprzedniego stanu i odzyskać utracone dary Boże.
W
jakim sensie wygnanie z raju ujawnia Boże miłosierdzie względem człowieka?
— Uniemożliwiony
dostęp do "drzewa życia"
Według Księgi Rodzaju
Bóg wygnał Adama i Ewę po ich grzechu z ogrodu edeńskiego, aby nie zerwali
przypadkiem owocu z "drzewa życia" i nie żyli na wieki. W tym też
celu "Bóg postawił przed ogrodem Eden cherubów i połyskujące ostrze
miecza, aby strzec drogi do drzewa życia." (Rdz 3,22-24).
Stwórca postąpił tak
dla dobra człowieka. Wiedział bowiem, że obawa przed śmiercią przynajmniej
część ludzi powstrzyma przed czynieniem zła. Odwieczna Mądrość wiedziała,
że gdyby skłonny do zła człowiek nie miał przed sobą perspektywy śmierci,
pomnażałby w nieskończoność zło. Stałby się straszliwą kopią szatana,
jego obrazem i jego podobieństwem. Tak więc i "wygnanie z raju" to również
przejaw Bożego miłosierdzia względem człowieka.
